De beurzen stijgen alweer sinds maart 2009, met af en toe een kleine correctie tussendoor. Mijn portefeuille verbreekt dan ook het ene hoogterecord na het andere. Ik merk dat ik daar nerveuzer van wordt dan van een correctie zoals we in het laatste kwartaal van 2018 hadden…. Want inmiddels ben ik best een eind op weg naar financiële onafhankelijkheid. Ik heb dus ook meer te verliezen bij een correctie of een crash dan 10 jaar geleden.
De eerste vraag die dan bij mij opkomt, is of ik niet ’teveel in aandelen’ zit? Dat is tegenwoordig best een goede vraag. Ik heb een buffer met contant geld die genoeg is om enkele maanden van te leven, met daarop wat ‘speciale potjes‘. De rest van mijn geld zit in beleggingen en in het huis, ondermeer door de versnelde aflossing. Iets minder dan 50% van het vermogen zit op dit moment in het huis, en ongeveer 50% zit in de beleggingen. Van mijn beleggingen zit 12% in obligaties, de rest in aandelen (via ETFs). Het rendement op de obligaties is niet best, en ik verwacht dat dat voorlopig zo blijft. Bovendien beschouw ik de obligaties en het huis als relatief ‘veilige’ beleggingen. Dat is relatief, dat weet ik ook wel, en zeker het huis is niet eenvoudig ‘even snel’ in contant geld om te zetten.
En omdat ik meer te verliezen heb, denk ik ook wel eens na over de mogelijkheden om mijn verlies te beperken. Want sommige mensen zitten zelfs op een stevige beurscorrectie te wachten om hun eigen rendement te verhogen.
De vorige ke(e)ren
De vorige crisis op de aandelenbeurzen begon eigenlijk in oktober 2007. De S&P500 stond toen op z’n hoogste stand sinds de voor-voorgaande crisis, 1.565,15 punten. Anderhalf jaar later, op 9 maart 2009, stond de S&P500 op z’n dieptepunt van 676,53 punten, ruwweg het gebied tussen de twee verticale lijnen in onderstaande grafiek. Een daling van 56,8%. Sindsdien is de beurs ongeveer verdrievoudigd. De voor-voorgaande crisis, een gevolg van de dot-com bubbel, leidde ook tot een daling van de S&P500 van ongeveer 50%.
Wat als?
Wat zou het effect zijn als dat nu weer zou gebeuren? Wat gebeurt er met mijn portefeuille en met mijn emotie als er weer een crisis komt, als de aandelenmarkt weer 50% daalt. De vraag is niet of het gebeurt, maar wanneer. En wat zou ik kunnen doen om het verlies te beperken, of in elk geval mijn inleg veilig te stellen? Laten we dat eens gaan verkennen. In onderstaand model gebruik ik fictieve cijfers, maar ik heb de exercitie uiteraard ook gedaan met mijn eigen portefeuille.
Het model opbouwen
In deze situatie gaat het even niet om rendement. Ik kijk naar de totale waarde van de portefeuille, in relatie tot de totale inleg die je gedaan hebt om die portefeuille op te bouwen. De aanname hierbij is dat de portefeuille een goede afspiegeling is van de markt.
Stel, je bent eind 2009 begonnen met inleggen. Elke maand maak je € 500 over naar je beleggingsrekening, en daar koop je dan een breed gespreide ETF zoals VWRL voor. Eind 2019 heb je dan 10 jaar x 12 maanden x € 500 ingelegd, in totaal € 60.000. En stel ook dat je portefeuille nu € 100.000 waard is, door alle koersstijgingen van de afgelopen 10 jaar. Je volgt een ‘buy-and-hold’ strategie (kopen en vasthouden).
De crisis begint
Stel dat de beurs morgen begint met dalen. Niet in één keer, maar gewoon stapsgewijs. Soms weer een beetje omhoog, maar dan ook weer iets verder naar beneden. Dat gaat zo de komende anderhalf jaar door. En medio 2021 staat de beurs 50% lager dan nu.
Nu wordt het even ingewikkeld. Want in die anderhalf jaar heb je, als het goed is, nog wel elke maand € 500 ingelegd. Dat is ook alweer € 9.000. Maar dat negeren we even, we gaan even uit van de €60.000 inleg en de € 100.000 portefeuille die je hebt op het moment dat de markt piekt.
Scenario 1 – We doen niets
Je bent een stoere belegger, en de strategie heet niet voor niets kopen en vasthouden. Dus je blijft rustig zitten op je portefeuille. Medio 2021 heb je dan nog € 50.000 over. De helft van je piekbedrag van € 100.000. Maar ook € 10.000 minder dan je totale inleg tussen 20019 en 2019. 20 maanden inleg van € 500. Maar goed, dat trekt in de jaren daarna wel weer bij, toch? En in de praktijk heb je meer ingelegd, namelijk € 69.000. Maar ook daar ben je een deel van kwijtgeraakt. Hoeveel precies hangt een beetje af van de manier waarop de beurs in die anderhalf jaar gedaald is, maar laten we even uitgaan van de helft. Dan heb je nog € 54.500 over van je inleg van € 69.000.
Scenario 2 – Stapsgewijs verkopen
Eén van de strategieën waar ik over nadenk is het stapsgewijs verkopen van een deel van mijn portefeuille. Wat ik daarvoor nodig heb is een objectieve ’trigger’. Wat is het signaal dat af moet gaan voordat ik deze strategie in werking zet? Dan kan ik het namelijk automatiseren. Dat haalt voor mij de emotie eruit. En zorgt dat ik minder gekke dingen doe. Zo doe ik dat met mijn maandelijkse betalingen, en zo doe ik dat het liefst ook met mijn beleggingen.
Hiervoor heb ik teruggekeken in mijn eigen portefeuille van de afgelopen 7 jaar, sinds het begin van mijn huidige portefeuille op 1 januari 2013. De grootste correctie in mijn portefeuille vond plaats tussen eind september 2018 en eind december 2018, en bedroeg -/-9,1%. Het vervelende is natuurlijk dat je nooit weet of zo’n daling het begin is van een echte crisis, of dat het een ‘kleine, tijdelijke’ correctie is die weer bijtrekt. Eind 2018 was het gelukkig dat laatste, maar ik herinner me dat veel mensen erg zenuwachtig werden. Bij mij viel dat wel mee gelukkig.
Maar stel nou eens dat ik 10% als ’trigger’ neem. En met die 10% bedoel ik: De totale waarde van mijn portefeuille staat 10% beneden de hoogste waarde ooit. Een variant op de stop loss order, maar dan op het niveau van mijn hele portefeuille. Zodra de trigger afgaat, verkoop ik een bepaald deel van mijn portefeuille. En dat blijf ik doen zolang de daling van de beurs duurt. Dus na elke volgende 10% waardedaling verkoop ik weer een bepaald deel van mijn portefeuille. Wanneer zou ik dan mijn inleg veilig gesteld hebben?
Dat heb ik uitgewerkt in onderstaande grafieken. Ik ga er daarbij van uit dat de daling van de beurs gelijkmatig verdeeld verloopt, tussen maand T=1 en maand T= 18. En ik test verschillende scenario’s om te bepalen welk deel van mijn portefeuille ik steeds moet verkopen, variërend van 5% per keer tot 25% van de actuele waarde per keer. En elke keer is de trigger dus een daling van de portefeuille met 10% ten opzichte van het vorige verkooppunt. De eerste verkoop wordt getriggerd door een daling van 10% ten opzichte van de piekwaarde.
In alle vier de scenario’s voer ik in die anderhalf jaar 5 verkooptransacties uit, in maand 4, 8, 11,14 en 17. Maar de omvang van die verkopen verschilt nogal. Daardoor verschilt ook het eindresultaat. In het scenario met verkopen van 25% per keer heb ik aan het eind nog maar een kleine portefeuille over, maar wel een groter bedrag aan cash veilig gesteld. Het gaat om het totale resultaat. Wat is de waarde van de veiliggestelde cash plus mijn resterende portefeuille? En hoe verhoudt die zich (1) tot de inleg van € 60.000 en (2) tot het scenario Niets Doen, waarbij ik nog € 50.000 over heb? Dat zie je in onderstaande grafiek.
Wat me opvalt is dat (ten opzichte van het scenario Niks Doen) elk verkoopscenario dat ik getest heb een beter eindresultaat oplevert. Dat varieert van € 4.400 bij het scenario waarbij ik 5% van de portefeuillewaarde per transactie verkoop, tot ruim € 18.000 bij het scenario waarbij ik 25% van de portefeuillewaarde per transactie verkoop. Ten opzichte van de inleg moet ik al hogere percentages per transactie verkopen om ‘in de plus’ te eindigen, daarvoor moet ik 20% per keer verkopen. Maar dat zou natuurlijk anders zijn bij een andere verhouding tussen de piekwaarde en de inleg. Bij een inleg van € 60.000 en een piekwaarde van € 120.000 eindig ik ten opzichte van de inleg al ‘in de plus’ als ik 10% per keer verkoop, dat zie je in onderstaande grafieken.
Scenario 3 – Opties als verzekering?
Ik heb er ook nog even over nagedacht om opties in te zetten als verzekering tegen een beurscrisis. Amber Tree Leaves heeft hier een interessante presentatie over gegeven op FIN-X in september 2019. Lastig is hierbij dat ik een aantal ETFs in portefeuille heb, en een optie moet je ook een expiratiedatum geven. Het voordeel van de verkoopstrategie uit scenario 2 is dat die werkt ongeacht het moment waarop de beurs begint te dalen. Voor VWRL heb ik geen optie-informatie kunnen ontdekken.
Slotgedachten
Mijn denken over de verkoopstrategie is nog niet klaar. Zo ben ik nog aan het overwegen welk deel van mijn portefeuille ik als eerste zou gaan verkopen. Mijn eerste gedachten zijn dat dit niet de dividendfondsen moeten worden, die leveren ook bij een lagere beurs nog passieve inkomsten op.
En een ander puntje… Eruit stappen is één ding, maar wanneer stap je er weer in. Je mist time-in-the-market, en ook een eerste stukje van de stijging. Ik kan nog geen signaal verzinnen om dan weer in te stappen.
Wat zeggen anderen?
Ook andere bloggers denken na over wat ze zouden kunnen doen als (wanneer) er een nieuwe beurscrisis komt. In april schreef Groeigeld erover. In diezelfde maand stelde Kaskoe zichzelf een aantal vragen, ik wacht met smart op zijn vervolgverhaal. En Financieel Vrijer schreef over het besluit om afscheid te nemen van een specifiek aandeel.
Wat is jouw strategie als er een echte beurscrisis komt?
Knap uitgewerkte post, Geldnerd! Ik vind het een boeiend onderwerp, temeer omdat ik behalve het dipje van 2018 nog geen echte correctie heb meegemaakt. Ik ben meer aan het balanceren (nu 80% aandelen / 20% obligaties) en doe net als jou de nodige aflossingen op eigen woning.
Mijn voornemen is nog altijd dat als er een flinke correctie is (bijv. 20% vanaf hoogste punt) dat ik mijn extra aflossingen stopzet en dit geld in beleggingen steek. Maar dat is emotie, en emotie en beleggen is geen goede combi.
Anderzijds denk ik wel eens aan het volgende scenario; ik ga in mijn FIRE berekeningen uit van een rendement van 5%. Dat is misschien conservatief, maar ik deel je gevoel van hoogtevrees met deze markt. Stel dat 2019 een rendement heeft opgeleverd van 20%; wat zou het effect zijn als je dan genoegen neemt met die 5% waar ik op rekende, en de 15% “bonus” tijdelijk omzet naar cash…maar dan krijg je dus de vraag, wanneer zet je die cash weer aan het werk, wat wordt de trigger om dan weer te kopen?
Yep…interessant denkvoer zo op de vroege maandagochtend, bedankt voor je blog!
Helaas kan je echt niet voorspellen wanneer de markt gaat (en blijft) dalen. De waarderingen zijn vooral in de VS heel hoog, in Europa en Azië zijn ze nog wel redelijk.
Mijn strategie is niet verkopen, maar ik heb inmiddels sinds de zomer wel mijn maandelijkse inleg met de helft verlaagd. Mijn spaarbuffer groeit dus erg snel en laat ik maximaal tot 12 maanden aan uitgaven groeien. Alles daarboven los ik extra af op mijn woning. Mocht mijn portefeuille met meer dan 20% dalen, dan verviervoudig ik mijn maandelijkse inleg weer tot mijn buffer op een normaal niveau is.
En ik ben al heel lang trouw lezer van je blog, en als ik het me goed herinner heb je een paar jaar geleden ook al eens een flink deel van je portefeuille verkocht toch? Heb je al eens uitgerekend wat die opportunity loss je heeft gekost op korte en lange termijn?
Dit is een erg goede manier van werken. Ik moet zelf mijn emergency fund terug aandikken waardoor ik amper tot geen inleg meer heb gedaan, eenmaal dat gedaan wou ik terug meer inbrengen. Aan het afbetalen van mijn lening had ik echter nog niet gedacht. Dit lijkt me ook interessant om te doen. Bedankt om mijn ogen te openen!
Leuk dat je naar mijn post verwijst! Mooie analyse die je hebt gedaan. Alleen 2 maar’s: je hebt niet meegenomen wat er gebeurt als je gewoon stug blijft inleggen (incl. dividend), en je scenario’s gaan uit van maximle beperking van verlies tot het moment dat de markt onderaan staat. Misschien is het interessant om te berekenen welk scenario het beste uitpakt als je daarna een stijgende markt hebt van 5 jaar?
Als mijn emoties het uithouden, wil ik zelf stug doorgaan met inleggen en rond 40/50% daling zelfs extra geld aanbreken. Uiteindelijk zou dat het meeste opleveren, zowel qua vermogen als dividend.
Dit is precies het eerste wat ik dacht na het lezen van het artikel. Het stapsgewijs verkopen is misschien in een goede strategie wanneer je al in de fase van het behouden van je vermogen zit.
Maar wanneer je nog aan het opbouwen bent en pas over +/- 15 jaar met pensioen wilt is bijkopen en vasthouden denk ik een betere strategie
Regels bedenken op basis van technische analyse is robobeleggen. Ik kan me nog herinneren dat dat voor beleggers van Alex, die dat ook gebruikte voor vermogensbeheer, slecht uitpakte. Er is namelijk altijd wel een scenario waar geen rekening wordt gehouden.
Ik kan me ook nog herinneren dat ik ergens een stukje heb gelezen waarin stond dat de winst op lange termijn maar in een paar van de beste dagen zit. En als je die mist…
Als je nog tijd hebt, altijd voor scenario 1 gaan. Anders ben je bezig met actief beleggen in plaats van passief, en dan zou je ook geen vwrl moeten hebben 🙂
Je haalt een erg belangrijk punt aan. Ik vraag me af hoe ik zou reageren bij een zware correctie zoals in 2008-2009. Hopelijk kalm en calculerend. Ik zou misschien ook wat meer moeten investeren in obligaties.
Normaal ben ik niet van plan om ergens uit te stappen, zelfs bij een grote correctie. Ik kan misschien wel beter wat extra cash achterhouden zodat ik gebruik kan maken van de correctie.
Het is een tijd geleden dat ik het las. Als ik het boek ‘The simple path to wealth van JL Collins’ mag aanhalen: Don’t sell. Stick to the plan.
Kijk naar de grafieken over tientallen jaren. Het is een opgaande lijn. Je weet nooit wanneer het hoogtepunt of dieptepunt bereikt is. Blijf periodiek kopen en herinvesteer je dividend.
Interessante post, mijn complimenten. Zelf ben ik nog niet uitgedacht. Mijn vraag ging trouwens vooral over de verkoopstrategie van individuele aandelen, niet zozeer een verkoopstrategie om in tijden van een correctie of crash het waardeverlies te dempen.
Ik betwijfel of er één juiste strategie is. Het maakt nogal wat uit of je in de opbouwfase of in de opeetfase zit. En dan is het nog maar de vraag of je die strategie vervolgens ook juist kan uitvoeren. Bij een daling van 10% een substantieel deel van je portfolio verkopen kan je ‘programmeren’. Maar doe je dat dan ook de andere kant op? Bij een stijging van 10% weer een substantieel deel kopen? Bij dividendaandelen heb je dan uiteindelijk het dividend gemist.
Een paar wetmatigheden:
Er komen zeker correcties en af en toe een crash. Correcties zijn voor mij niet interessant. Net als dat een opleving voor mij ook niet interessant is. De correctie van het laatste kwartaal van 2018 (-10%) is inmiddels meer dan weggepoetst in 2019 (YTD +25%).
In de opbouwfase levert time in the market historisch gezien meer op dan timing van de market. Wellicht dat je in de opeetfase wel anders moet opereren. De tijd die je hebt om een crash goed te maken, wordt steeds korter. Dus tegen die tijd zou ik denk ik wel een deel van portfolio gaan beschermen (omzetten in cash, deposito’s, obligaties of opties).
De tijd die het kost om een correctie of crash te boven te komen, wordt meestal overschat. Gemiddeld duurt het historisch gezien 4 jaar voordat je portfoliowaarde weer op het niveau staat voor een crash. Dit is exclusief herbelegd dividend en berekend over de crashes/correcties van 1973 t/m 2015 en gebaseerd op de S&P500.
Maar goed, dat neemt niet weg als je net voor het begin van zo’n crash all-in bent gegaan, je een serieuze scheur aan je broek oploopt. Zeker als je de pech hebt dat de herstelperiode flink boven het gemiddelde ligt.
Voor mij momenteel geen verkoopstrategie (met uitzondering van individuele aandelen waarvan de fundamentals verslechteren en ze om die reden niet meer voldoen aan de vereisten). Ik merk wel dat ik minder geneigd ben te kopen, en dus minder inleg. Deels omdat het lastig is interessant gewaardeerde aandelen te vinden, en deels omdat ik wel het gevoel heb nu op het hoogtepunt te kopen.
Dit slaat echt nergens op. Denk je nou echt dat je een beter plan kan bedenken dan generaties van beleggingsdeskundigen ? Als je van jezelf weet of vermoedt dat je een sterke daling van de koers niet zult kunnen verdragen, dan zul je een andere portfolio moeten kiezen, bv meer obligaties ipv aandelen. Ook zijn er diverse portfolio’s (all weather portfolio, permanent portfolio, golden butterfly …) die minder volitaliteit, maar ook minder eindkapitaal opleveren.
Ik heb inmiddels een paar leerzaam/pijnlijke ervaringen met reageren op de marktontwikkelingen. Daarom blijf ik bij mijn uitgangspunt om ‘gewoon’ te blijven zitten bij een neergaande beurs. Zoals ook al aangegeven in een van de eerdere reacties wordt de tijd die het kost om de portefeuille te laten herstellen nogal overschat.
Bij een van de laatste beurscorrecties heb ik overigens extra ingelegd, natuurlijk zonder de zekerheid te hebben dat het om een korte correctie ging. Ik merkte dat dit bij mij voor rust zorgde en ik niet in de verleiding kwam om over uitstappen na te denken. Misschien dat een beetje bijkopen bij een neergaande beurs jou ook helpt om van je beleggingen af te blijven 😉
Ik heb hier ook al veel over nagedacht.
Mijn strategie: ik werk met een 80/20 verhouding in mijn portefeuille. 80% belegd in voornamelijk ETF’s(iwda/vwrl) en 20% cash.
De verhouding 80/20 probeer ik aan te houden. Dus als de beurzen dalen moet ik meer cash inzetten om aandelen bij te kopen. Als de beurzen stijgen dan moet ik meer mijn cash-gedeelte aanvullen. Momenteel heb ik nog een maandelijkse inleg vanuit mijn salaris maar als die op een dag stopt dan zou de 80/20 verhouding kunnen aanhouden door aan- en verkoop aandelen (rekening houdende met de transactiekosten).
Uitgekeerde dividenden tel ik ook bij het cash-gedeelte.
Voor mij is het een eenvoudige strategie ,vooral om de emoties onder controle te houden.
Hallo Geldnerd,
Ik hoop dat ik kan blijven zitten, echt… maar ik zit nog vol in de opbouwfase. Ik men me te herinneren dat een dergelijk ondrewerp ook ter sprake kwam met “Big ERN”. in De ChooseFI podcast. Ik heb de aflevering even opgezocht… https://www.choosefi.com/109r-bear-perspective/
Hoop dat het je helpt.
Ik mis nog een scenario: nu (een groot gedeelte) verkopen. Het ‘risico’ is dat je wat rendement mist, maar wat je het opgebouwd blijft intact. Tijdens/na de dip weer wat bijkopen. Zo vlak voor FIRE en in deze all time high situatie zou ik dat doen.
Hallo Geldnerd,
Je valt nu toch wel een beetje van je voetstuk. Kan haast niet geloven dat je dit echt meent. Zitten en blijven zitten. Deze blog is markttimen ten top!
Stel dat je 25% zou hebben verkocht bij een daling van 9% dan had je het afgelopen jaar met 25 % van je vermogen langs de kant gestaan. Wanneer had je gedacht dat weer goed te maken.
Ik heb een analyse gemaakt met als basis de historische return van de MSCI-world index. Ik heb de data van aug-2004 tot nov 2019 gebruikt. Bij een fictieve inleg van 100 in aug-2004 en een maandelijkse inleg van 1, is het resultaat vanaf okt-2010 altijd positief (meer return dan inleg).
Stel dat je was ingestapt met 100 op het hoogste punt voor de kredietcrisis (okt-2007) dan was in feb-2009 je inleg meer dan gehalveerd (-53,4%) om dan voor het eerst in jul-2013 positief te worden en vanaf sep-2013 positief te blijven.
Er lijkt dus enige zekerheid te ontstaan in het behoud van je inleg (je vermogen) na een 6-tal jaren (al geven resultaten uit het verleden etc. etc.).
Wetmatigheid hierin is dus stug blijven bijkopen. Ook als de beurs maand-na-maand-na-maand daalt. En verkopen? Nee, buy-and-hold. Voor minimaal 6 jaar.
Goed verhaal. Ik ben zelf geen lange termijn belegger in aandelen, maar heb wel een lange termijn positie in zowel goud als zilver. Is dat ook iets wat jij als hedge ziet tijdens een crisis of is dat te speculatief?
Ik vind edelmetalen te speculatief, maar dat is een persoonlijke keuze.