Teleurstelling alom

Statistiek heeft het imago een saai vak te zijn. Groot was dus ook mijn verbazing toen het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), ons nationale cijfer-instituut, onlangs het nodige stof op deed waaien met hun bewering dat het gemiddelde netto beschikbaar inkomen van huishoudens in Nederland de afgelopen 50 jaar meer dan verdubbeld is. Temeer omdat de Rabobank drie jaar geleden een rapport uitbracht waaruit bleek dat het besteedbaar inkomen van Nederlandse huishoudens al bijna veertig jaar vrijwel stil staat. Ook Geldnerd zelf schreef hier al eens over.

De Rabo was er snel bij om z’n rapport te verdedigen. Beiden zijn waar, stellen ze. Het CBS heeft in zijn studie vooral gekeken naar de ontwikkeling van het reële beschikbaar huishoudinkomen per hoofd van de bevolking. De Rabobank heeft gekeken naar het inkomen per werkende, en dan is het beschikbaar inkomen niet verdubbeld, maar met ‘slechts’ 60 procent toegenomen in de afgelopen vijftig jaar en voor huishoudens slechts 40 procent. Bovendien laat de Rabobank zien dat het beschikbaar inkomen vanaf 2001 is gestagneerd. Statistieken zijn leuk, maar je kunt er dus allerlei verschillende boodschappen mee afgeven.

Fantoomgroei

Volgens mij is er wel degelijk iets aan de hand in de samenleving. Dat las ik een tijdje geleden ook in het boek ‘Fantoomgroei‘ van Sander Heijne en Hendrik Noten. De winst van grote ondernemingen is sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw enorm gestegen, maar werkenden zagen de economische groei nauwelijks terug in hun portemonnee. Bovendien werden publieke taken als de zorg, het onderwijs en de politie versoberd. Dat boek was weer de basis voor het tweeluik ‘Scheefgroei in de Polder‘ op de televisie. Dat is het terugkijken waard. Collega-blogger Opnieuw Begonnen en De Budgetman schreven er ook al over. En De Budgetman en Opnieuw Begonnen schreven ook ook over het CBS-bericht.

Eén van de mooie uitspraken uit de eerste aflevering van ‘Scheefgroei’ kwam van Kim Putters, de directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau. ‘Geen mens is gemiddeld’.  De verschillen tussen groepen in de samenleving zijn groot en groeien. Dat zien mensen. Dat voelen mensen. Dat leidt tot teleurstelling.

Éric Sadin

Een tijdje geleden las ik in het FD een interview met de Franse technologiefilosoof Éric Sadin. In oktober 2020 verscheen zijn boek ‘L’ère de l’individu tyran, la fin d’un monde commun’ (het tijdperk van het tirannieke individu, het einde van een gemeenschappelijke wereld) in Frankrijk. Een Nederlandse vertaling komt dit najaar.

Volgens Sadin zijn er twee ontwikkelingen geweest die ons hier gebracht hebben. Er was altijd een sociaal contract tussen partijen en burgers: wij gaan een betere samenleving maken voor iedereen. Dat contract is verbroken, waardoor mensen enorm teleurgesteld zijn in het politieke en economische systeem. Sadin verwijt het neoliberale model dat het principe van onderlinge solidariteit afgeschaft is. Wij zijn allemaal ‘ondernemertjes van ons eigen leven’ geworden. Maar de mensen die niet mee kunnen of mogen komen voelen zich verwaarloosd. Als ze al eens proberen om hun stem te laten horen, dan worden ze genegeerd. Denk bijvoorbeeld aan het referendum over de EU-Grondwet. Of verkiezingen waarbij de partijen van ‘boze stemmers’ vervolgens buitengesloten worden. Wat doen veel mensen als ze zich genegeerd voelen? Boos worden!

Ten tweede heeft er een grote technologische ontwikkeling plaatsgevonden. Het leven van de individuele mens werd hierdoor steeds comfortabeler. In de eerste dertig jaar na de Tweede Wereldoorlog (de ‘Trente Glorieuses’) kregen mensen de beschikking over auto’s die hun mobiliteit bevorderden, platenspelers, videorecorders, ze gingen op vakantie. Mensen kregen meer controle over hun leven en hun eigen comfort, je kon zelf het leven zo inrichten als je wilde. De afgelopen decennia zorgt de opkomst van het internet, de smartphone en sociale media ervoor dat je toegang kreeg tot een enorme hoeveelheid kennis en informatie. Internet maakte het ook gemakkelijker om gelijkgestemden te ontmoeten en hiermee je eigen bubbel te creëren. Elke malloot mens kan nu zijn/haar eigen mening delen met de rest van de wereld met één druk op de knop. Mensen voelen zich mondig. Mensen worden bevestigd in hun mening. De wereld Hun eigen bubbel ligt aan hun voeten. Ik doe ook mee, want ik blog. Dat kan iedereen lezen.

Deze twee ontwikkelingen creëren spanning. De machteloosheid na het verbroken sociale contract. Het gevoel van macht door de technologische ontwikkelingen. Ze gaan niet samen. Er is alleen nog je eigen waarheid, gevestigde orde en instituties zijn er alleen nog om ons te onderdrukken. De pers schrijft alleen nog nepnieuws. En dus stem ik tegen. De gedachtegang van veel mensen, ook in Nederland.

Er is wat aan de hand

Herkenbare voorbeelden genoeg dat er wel wat aan de hand is zijn er genoeg. Vroeger kon een gezin op één inkomen op veel plaatsen in Nederland gewoon nog een eengezinswoning betalen en in de zomer op vakantie. Dat lukt je op de meeste plekken niet meer. Tegelijk vlieg je voor een paar tientjes heel Europa door (in elk geval als er geen virussen rondwaren). Het beschikbare inkomen is dan misschien wel gestegen, maar de welvaart die je er mee kunt kopen is een stukje kleiner geworden. Je kunt leven zonder de vluchten door heel Europa, maar leven zonder huis is al een stuk onaangenamer. Nu is het natuurlijk ook de vraag of groei eeuwig door kan gaan. Misschien wel, maar dan hebben we een paar extra planeten nodig.

Dat zeggen ook Heijne en Noten in hun boek. We kijken al heel lang alleen maar naar economische groei. Als we meer produceren en consumeren dan gaat het blijkbaar goed. Daar is Geldnerd het al een tijdje niet meer mee eens, sinds hij het Minimalisme heeft ontdekt. Je kunt beter kijken naar een breder begrip, Welvaart. Maar dat is ook een kwalitatief begrip, en dus moeilijker meetbaar.

Voordeel is wel dat je dan ook veel andere dingen mee gaat tellen waar mensen veel waarde aan hechten. Denk aan goede zorg (we hebben afgelopen jaar weer ontdekt dat dat wel nuttig is), goed onderwijs (hallo thuisonderwijzende ouders), maar ook mooie natuur en schone lucht en betaalbaar wonen. Dat zijn hele andere maatstaven om het succes van Nederland te meten. En het besteedt aandacht aan een aantal dingen die nu onder druk staan. Die lijden onder de focus op groei. Groei die maar bij een beperkte groep mensen terechtkomt, en een grotere groep achterstelt.

Er is (geen) hoop?

In het artikel op nu.nl zegt Heijne dat hij hoopvol werd toen hij het boek schreef. Dit omdat er in de economie geen natuurwetten van kracht zijn, maar dat de economie een optelsom is van afspraken die we zelf hebben gemaakt. Afspraken die we dus gewoon kunnen veranderen. Oud en cynisch als ik ben deelt Geldnerd dat optimisme en die hoop niet. Want de economie is ook een optelsom van gevestigde belangen. Belangen om de situatie zo te houden zoals die is. En dat zijn hele sterke krachten die zich tot het uiterste zullen verzetten tegen verandering in hun nadeel.

En Geldnerd doet op z’n eigen beperkte schaal natuurlijk ook gewoon mee met dit spel. Ik bouw vermogen op. Ik wil eerder kunnen stoppen met werken en leven van mijn vermogen. Geen loonslaaf meer zijn. Ook ik heb dus gewoon belang bij de huidige situatie. Al ben ik nu ook nog wel even loonslaaf, en heb ik er dus ook wel belang bij dat ‘wij loonslaven’ een groter deel van de taart krijgen. Streef je naar financiële onafhankelijkheid, dan eet je dus eigenlijk van twee walletjes….

En het CBS? De auteur van de CBS-studie is Peter Hein van Mulligen. Een paar jaar geleden winnaar van de Slimste Mens. Hoofdeconoom van het CBS. Schrijver van het boek ‘Met ons gaat het (nog altijd) goed‘. Hij is het niet eens met de Rabobank, met Heijne en Noten, en met Sadin. Dat mag natuurlijk, want niet alleen gelden er geen natuurkundige wetten in de economie, het is ook geen exacte wetenschap. Maar het staat wel een beetje op gespannen voet met de taak en missie van het CBS (‘voor wat er feitelijk gebeurt’), las ik in De Volkskrant. De NRC heeft het zelfs over propaganda. Waarvan akte. Van Mulligen levert in elk geval een bijdrage aan het debat, want er kwamen veel reacties op de CBS-studie. En dat is wat mij betreft lovenswaardig.

Hoe teleurgesteld ben jij?

Dit bericht heeft 3 reacties

  1. Annet

    Welvaart is inderdaad moeilijk te meten. Onder andere de Universiteit Utrecht en de Rabobank meten sinds 2016 de “brede welvaart” met een “brede welvaartsindicator”: 11 dimensies/ criteria waaronder behalve inkomen ook baanzekerheid, werk-privébalans, veiligheid, milieu, gezondheid en huisvesting. Zie voor meer info: https://economie.rabobank.com/publicaties/2021/maart/laat-herstel-brede-welvaart-niet-weer-tien-jaar-duren/ en https://esb.nu/esb/20051405/vervolgstappen-voor-integrale-welvaartsmeting

  2. Luxe of Zuinig

    Het is lastig vergelijken met vroeger. Ja je kon vroeger leven van 1 inkomen en op vakantie. Maar de sociale aspecten in de samenleving zijn inmiddels dusdanig veranderd dat als je nu met exact dezelfde standaard zou gaan leven je toch wel “vreemd” aangekeken wordt. Maar het zal ongetwijfeld nog steeds prima kunnen als de mensen eenmaal de hypotheek hebben, een modaal inkomen hebben en één van beide thuis blijft. Je moet dan wel alle extras e.d. Wegstrepen en je daar ook aan houden. En daar wringt vaak de schoen.

    We zijn namelijk met zo’n alle veel meer gaan consumeren. Veel meer nutteloze artikelen, steeds meer gadgets, meer van dezelfde gadgets. De vervangingswaarde en omloopsnelheid is hiermee ook steeds hoger geworden want spullen gaan niet meer jaren mee. Neem de befaamde mobiele telefoon. Een attribuut die vroeger toch echt niet nodig is, maar nu lijkt het wel jaarlijks vervangen moet worden voor een beter en sneller model. En nee, niet voor enkele tientjes maar vele honderende euro;s.

    Het inkomen wordt dan ook simpelweg anders uitgegeven, sneller uitgeven en ook de aandachtsspanne voor spullen is veel korter. Laat staan de kwaliteit…… Wasmachines die 10+ jaar meegaan kom ik amper nog tegen terwijl ze ze vroeger wel zo konden maken. Zijn we dan slechter in het fabriceren? Of beter in het in stand houden van deze maatschappij?

    Nou goed, is dit een houdbare situatie? Momenteel niet, de aarde heeft maar een beperkte hoeveelheid van alles. Maar blijkbaar hebben we er wel behoefte als mens aan om dit in stand te houden. Hoe moeten we dit doen? Er is een mogelijkheid, maar daar zijn we nog lang niet. Als we in staat zijn een volledig circulaire economie op te zetten zou dit niet tot extra verspilling moeten leiden en kan je het model dus ook in stand houden. De vraag is echter of we op mondiaal niveau in staat zijn dit te bereiken en de techniek zover komt. Maar ik ben al bang voor het eerste punt. Dat is nog vele generaties weg voordat we 1 planeet zullen worden met hetzelfde doel.

  3. Geldsnor

    Ik vind het lastig. Het is ook lastig. Ik woon in een comfortabele grote woning in het zuidoosten van het land. 2 jaar terug gekocht voor net boven de 400.000 EUR. In laten we zeggen Amsterdam kost deze woning meer dan 1,5 miljoen. Ik kan hier van mijn inkomen een stuk eenvoudiger rondkomen dan in het westen. Dus loon, loonkloof en besteedbaar inkomen zijn relatieve begrippen. Waar je voor een beetje woning in de Randstad met 2 personen moet werken (en dan nog allebei dubbel modaal moet verdienen), kun je dat hier in je eentje (met een goed inkomen) betalen. De rest van het leven is hier ook goedkoper: goedkopere boodschappen, autoverzekeringen, woonlasten (want lagere WOZ), brandstof.

    Een modaal inkomen in Amsterdam heeft daarmee een totaal andere koopkracht dan in Ter Apel, Venlo of Oldenzaal.
    Het pijnlijke punt, zoals in scheefgroei goed verwoord, is dat de mensen die cruciaal werk doen, niet langer kunnen wonen in de stad waar deze diensten nodig zijn. De schoonmakers, vuilophalers, maar ook beter betaalde beroepen als leerkrachten, brandweer, politie en verpleegkundigen. Wonen straks in Amsterdam alleen nog maar consultants, expats en bankiers, met daaromheen een gesegregeerde woonwijk met kansarmen? Of is dit al het geval (ik kom nooit in Amsterdam, dus ik zou het eerlijk waar niet weten).

Reacties zijn gesloten.