Alles wordt anders? Yeah right….

De gevaarlijkste woorden bij economische verandering zijn ‘dit keer is het anders’. Dat is tot op heden nog nooit zo geweest, we zullen zien wat er in de toekomst gebeurt. Ook deze keer zijn sommige mensen hoopvol. Maar er zijn wel wat dingen die ik me afvraag…

Leven op krediet?

De afgelopen 10 jaar hebben we één van de langste onafgebroken periodes van economische voorspoed gehad in de historie van de moderne mens. Je kunt je afvragen of het verstandig is geweest om de gezamenlijke schuld op de wereld in die periode steeds verder op te laten lopen. Bij het aangaan van schuld neem je een voorschot op toekomstig inkomen. Jouw toekomstig inkomen moet immers die schuld terugbetalen, inclusief de rente. Dat geldt voor landen, bedrijven, en individuen. Door de Corona-crisis is dat toekomstige inkomen voor veel mensen ineens een stuk minder zeker geworden. En is het dus minder zeker dat mensen / bedrijven / landen die schulden wel allemaal terug kunnen betalen.

De schuld van de een is het spaargeld van een ander. Niet terugbetalen op deze schaal kan vervelende schokken door het financiële systeem veroorzaken. Uiteindelijk zie je dat die schulden dan opgekocht worden door centrale banken. De enige instituten in de wereld die geld kunnen ‘maken’ en daarmee de pijn voor anderen kunnen verzachten. Dat doen ze al op ongekende schaal.

Niks aan de hand, zul je denken. Er wordt gewoon geld bijgedrukt. Maar al voor deze crisis was duidelijk dat daar ook grote risico’s aan zitten, onder andere het risico op hoge inflatie. En toen gingen we allemaal nog uit van een ‘gewone’ economische daling, niet van een economie die op volle snelheid tegen een muur aanrijdt en van de ene op de andere dag vrijwel tot stilstand komt.

Mijn lijfblad The Economist had afgelopen weekend een hoofdartikel over de huidige handelwijze van regeringen en centrale banken. Zij noemen het een ingrijpende verschuiving in de economie, van het soort dat maar één keer per generatie voorkomt. In de jaren zeventig gingen we van Keynesiaans denken naar het strenge monetarisme van Milton Friedman. In de jaren negentig kregen de centrale banken hun onafhankelijkheid. En nu tijdens de corona-pandemie hebben we een combinatie van grootse staatsschulden en het bijdrukken van geld (‘quantitative easing’) door de centrale banken, mede mogelijk gemaakt door de extreem lage inflatie (en dito rente).

Kunnen we iedereen helpen?

In 2008 was het eenvoudig. Er was een probleem met de banken. Dus werden ze ‘gekocht’ door de overheid, en er werden ook op andere manieren grote bedragen in gepompt zodat ze hun diensten konden blijven verlenen en de economie enigszins draaiend konden houden. In ruil daarvoor kregen de banken strengere regelgeving en beperkingen opgelegd. We wilden ze eigenlijk niet redden maar we moesten wel, ze waren ‘too big to fail’.

Maar nu? Ineens heeft iedereen hulp nodig. De luchtvaartsector was er als eerste bij. En inmiddels ben je een eikel als je nog niet je hand hebt opgehouden bij de overheid, lijkt het wel. Geldnerd is al heel lang ambtenaar, maar inmiddels zijn er heel veel mensen in overheidsdienst. Ze worden in elk geval met overheidsgeld betaald. Nederland had in 2015 een bruto binnenlands product (bbp) van ongeveer € 670 miljard. De overheid gaf destijds zo’n € 270 miljard uit. Dat kun je niet zomaar verdubbelen, in elk geval niet als er geen productie tegenover staat. De huidige steunmaatregelen zijn dus geen houdbaar model. Maar we hebben inmiddels wel iets van 90 miljard aan overheidssteun toegezegd aan iedereen. Dat is dus meer dan 10% van het BBP. En er wordt nu een krimp verwacht van een procent of 7. Die krimp zou dus 15 – 20 procent zijn zonder overheidssteun. En dan hebben wij een overheid die zich dat kan veroorloven… Dat is niet overal het geval.

Voor mij als belegger is het ook een interessant gegeven. Met miljarden aan ‘belastinggeld’ (eigenlijk: door centrale banken gecreëerd geld) wordt de economie zo goed en zo kwaad als het gaat gesteund. Daarmee worden de effecten van de crisis gedempt, de scherpe randjes worden er af gehaald. Het dempt mijn risico als belegger. Toch past het niet zo goed bij mijn liberale blik op de wereld. Bij rendement hoort ook risico. Rendement zelf houden en bij risico meteen naar de overheid kijken is wel een heel bijzonder economisch model.

Niet meer terug naar de oude situatie?

En wat nou als we niet meer teruggaan naar de oude situatie? Vaker thuiswerken blijkt voor een substantieel deel van de medewerkers best een optie. Dat hebben we de afgelopen periode wel bewezen. Oplossingen voor beter digitaal samenwerken en digitale bijeenkomsten met grotere groepen zijn nog even wennen. Ook in Huize Geldnerd denken we na over een betere thuiswerkplek. Maar verder ben ik voor. Het scheelt een hoop verplaatsingen. Geldnerd heeft jaren geleden al bedacht dat woon-werkverkeer verloren levensvreugde is, en is toen op een half uurtje lopen van z’n werk gaan wonen. Het geeft ook minder stress. Bij de werkgever van Geldnerd zijn we er serieus mee bezig. We zien allerlei innovaties ineens versneld van de grond komen. Ik ben benieuwd hoe we hier over een paar jaar op terugkijken.

Wereldwijd zagen we dat de (letterlijke) stilstand enorme effecten heeft op onze leefomgeving. Bijvoorbeeld hier in beeld gebracht door The Guardian, en bij ons eigen KNMI kijken ze naar de ‘seismische ruis’ en de luchtvervuiling. Nog een reden om misschien niet helemaal terug te gaan naar de oude situatie? Helaas duurde dat niet lang. Begin juni was de lucht boven China weer net zo vuil als voor de crisis. En eind juni maakten we in Nederland alweer net zoveel autokilometers als voor de crisis (al waren ze wel anders verdeeld over de dag, dus de ochtendspits is nog rustig).

Hetzelfde blijven doen? Wat moeten we anders?

Dit bericht heeft 10 reacties

  1. Bon

    Ik ben voor thuiswerken. Alles gaat al digitaal en het systeem werkt ook goed. Ik kan thuis meer geconcentreerd werken en ik heb geen last meer van hard pratende collega’s aan de overkant van de kantoortuin. Wel mis ik natuurlijk wel de collega waar ik naast zit, ook omdat we elkaar vervangen bij ziekte en vakantie. Ik weet van deze collega waar ik samen mee werkt heel graag weer terug naar kantoor wil. Nu praten we digitaal met elkaar en dat gaat prima, maar in levende wijze met elkaar praten is toch anders.

    Ik kies dus voor thuiswerken. Ik weet dat mijn werkgever ook bezig is over hoe we in de toekomst verder gaan. Wat ik tot nu begrepen heb is dat je 1 keer in de 3 weken op kantoor moet zijn (mits de huidige corona uitbarsting niet uit de hand loopt en de boel weer op slot gaat) en niet allemaal op dezelfde dag en tijdstip. Maar dit moet nog verder uitgewerkt worden. We horen het wel. De (hoge) bazen zijn nu met vakantie.

  2. Truus

    Anders doen graag. Maar hoe precies?

    Ik zie/zag wel de voordelen van de Corona-crisis (al het persoonlijk leed rondom ziekte en plotseling geen inkomen meer daargelaten). Een veel schonere omgeving, minder mensen op drukke plekken.
    En dat we een tijdje niet vooruit gaan in de economie is begrijpelijk. Het ingrijpen van de overheid op bepaalde vlakken vind ik tever gaan. We hebben een markteconomie, als het goed gaat profiteren we daarvan, als het minder goed gaat moeten we weer even de broekriem aantrekken.
    Het kan ook niet op de laatste tijd moet ik zeggen. Er wordt zo veel geconsumeerd.

    Ook wij gingen 1x per jaar met het vliegtuig op vakantie, we hebben besloten dat nu nog maar 1x per 3 jaar te gaan doen. Het kan: op afstand overleggen, ook dat wil ik er graag inhouden, al merk ik dat opdrachtgevers al weer willen dat ik naar kantoor kom, waarom?
    Ik zou wel meer willen doen. Maar wat en hoe?

  3. Adriaan

    Ik snap niet waarom de centrale banken zoveel geld in de economie pompen terwijl er nauwelijks bewijs is of het werkt. De intentie om te helpen is goed maar het effect is dat het hele economische systeem allerlei bijeffecten krijgt en voor die bijeffecten is niemand verantwoordelijk. Als je met je huishouden verkeerde financiële besluiten neemt bij jezelf met je eventuele partner verantwoordelijk en moet je het gaan oplossen. Als een bedrijf verkeerde besluiten neemt. Dan wordt het management er op afgerekend. Als de overheid verkeerde besluiten neemt kan de kiezer met het potlood actie ondernemen. Als banken verkeerde beslissingen nemen hebben we na de lessen van 2008 allerlei buffers gecreëerd.
    Als centrale banken verkeerde besluiten nemen wie is dan verantwoordelijk?

    Wat thuiswerken betref wordt het lastig in mijn baan. Al ik voor 1 dag per week mag thuiswerken teken ik direct.

    1. Bespaarzuinig

      ehm… de overheid heeft maatregelen opgelegd die het een aantal bedrijven onmogelijk maakt om te werken. Mijn man heeft een eigen bedrijf in de evenementenbranche en wij zijn ontzettend blij dat er steunmaatregelen zijn (voor onze sector uiteindelijk dan toch). En dan nog is het zwaar.

      Tegelijkertijd zijn mensen ook flexibel. De man heeft uiteindelijk tijdelijk ander werk gevonden als zzp-er, waarmee we alles zelf kunnen betalen.

      Dat andere bedrijven aangeven dat er nauwelijks nieuwe orders binnenkomen vind ik wel zorgelijk.

  4. Mr. Groeigeld

    Mijn beeld: mensen zijn gewoontedieren, dus uiteindelijk gaan we weer hetzelfde doen als voorheen. Dat hoor je nu al aan mensen die terugwillen naar hoe het voor de crisis was. Op mijn werk hoor ik ook dat er sociale druk wordt uitgeoefend op collega’s als er iets niet lekker loopt met “maar je bent hier ook zo weinig”.

    Er zullen dus vast wel wat kleine zaken veranderen (zoals het thuiswerken), maar over het algemeen veren we straks weer terug naar hoe het was, verwacht ik.

  5. Bespaarzuinig

    De natuur was hier (Zeeland) zo mooi tijdens de lockdown. Inmiddels is het hier drukker dan voorgaande jaren… Persoonlijk denk ik dat het mooi zou zijn als iedereen op meerdere vlakken een stapje terug zou doen. Waarom moet alles verder, groter, duurder enzovoorts.

    Het zou in eerste instantie zwaar zijn voor de economie, maar op de lange termijn zou het denk ik veel opleveren als we meer in de eigen regio bleven en minder consumeerden (op alle vlakken). Waarmee ik dus niet alleen het thuiswerken bedoel, maar ook al die andere dingen die best minder kunnen.

  6. Luxe of Zuinig

    We zijn allemaal gewoontedieren en hebben lang nodig om een aanpassing in het ritme als nieuwe gewoonte te zien. De 1 is sneller dan de ander, maar naast een gewoontedier zijn we ook een kuddedier.
    Als genoeg mensen de tijd hebben gekregen om zich aan te passen aan een nieuwe standaard zal dat de nieuwe standaard worden, immers andere mensen volgende de kudde graag. Maar als die groep te klein is vervallen we terug op de oude standaard omdat de kudde leidend is.

    Persoonlijk hoop ik inderdaad dat we meer thuis gaan werken en de files kunnen gaan vermijden. Zelf heb ik al bewust ervoor gekozen om de donderdag vrij te zijn en de maandag of dinsdag thuis te gaan werken als we weer naar kantoor moeten.

    Houden we woensdag/vrijdag over wat sowieso altijd al rustigere dagen waren. Als iedereen wat meer verspreid komt kunnen we toch productiever zijn doordat we minder in de file staan en nog meer vrijheid ervoor terug krijgen ook.

  7. ria

    Ik denk dat mensen gewoonte dieren zijn die redelijk egocentrisch handelen. Verworven rechten zullen m.i. niet zo snel opgegeven worden. Het lijkt alsof alles groter, sneller en mooier moet dat het dan pas goed is. Wat ik leuk vind is dat ik soms in mijn omgeving wat alternatieven zie en mensen elkaar weer zijn gaan helpen om allebei nog te kunnen leven. M.i. mag het allemaal wel een beetje minder en wat meer sociaal.

  8. Rick

    Het geld creatie verhaal is niet helemaal correct.
    Centrale banken zijn niet de enige instantie die geld kunnen scheppen.
    Het zijn voornamelijk de reguliere banken die het geld creëren uit het niets, namelijk elke keer als er een lening aangegaan wordt (Credit creation theory of banking).
    De film ‘Princes of the Yen’ van Richard Werner geeft een goede uitleg. Deze staat op Youtube.

    Verder zijn programma’s QE en TLTRO een asset swap en niet ‘geld bijdrukken’, oftewel de hoeveelheid geld in omloop wordt niet meer, dus hiervan hoef je niet veel algemene inflatie te verwachten.
    De hoeveel inflatie na QE1 in 2009 en QE2 in 2011 was ook verrassend weinig, ondanks alle doom verhalen op het internet.
    Wel ontstaat er veel meer liquiditeit bij banken. Het idee was dat dit dan door banken aangewend kan worden voor productieve investeringen, maar het lijkt voornamelijk in assets te zijn terecht gekomen met als gevolg hoofdzakelijk inflatie van beurskoersen, vastgoed, collectables etc.
    Wel in de afgelopen kwartalen wat inflatie druk wegens lage werkloosheid dus hogere CAO lonen, maar is inmiddels ook weer voorbij.

    Schuld is voornamelijk een probleem als er geen inkomen tegenover staat, zoals bij een persoonlijke lening. ‘Productie schuld’, zoals bedrijfs- en overheidsinvesteringen, leveren (als het goed is) extra omzet op waarbij de schuld incl. rente terug betaald kan worden.
    Dood staren op de grote van de Global Debt Clock is dus wat nutteloos zonder te kijken wat er aan world GDP tegen over staat.

    De overheid kan geen geld scheppen, alleen financieren dmv staatsschuld, dus de corona bail-outs zijn wel een boel nieuwe schulden zonder directe BNP verhoging… Dus eens dat dit wel een dingetje is.
    Evenals het benodigde geld voor de redding van banken destijds.
    Echter kan een overheid wel tot het einde der dagen de schulden blijven doorrollen en er de facto een aflossingsvrije lening van maken, zie Japan. Daar kan je wat van vinden, maar dit lijkt nog niet direct problemen op te leveren.

    Ik hoop nog steeds op wat sterkere inflatie zodat alle schulden wereldwijd in reële waarde afnemen.
    Ook voor mij zelf. Ik heb nog een hypotheek 😉 maar ik ben er bang voor dat het tegen gaat vallen…
    We zullen wel zien wat de toekomst brengt.

  9. Jer

    Goede uiteenzetting van hoe ik er zelf ook over denk. Ik maak mij ook zorgen over die enorme schuldenberg. En twijfel enorm over wat ik moet doen met mijn spaargeld. Signalen zijn er genoeg dat er een flinke economische crisis aan zit te komen maar de markten bewegen tegenovergesteld door de gelddrukkende centrale banken. Ik beleg pas sinds 2018 in etfs maar ik heb besloten even te wachten met verder inleggen vanwege de signalen. Aan de andere kant levert 100k + niets op op een spaarrekening. lastig…

Reacties zijn gesloten.